مدیریت حوادث شیمیایی

برنامه مدیریت
حوادث شیمیایی و برچسب گذاری

با توجه به رشد تولید مواد شیمیایی در جهان قریب به بیست میلیون ترکیب شیمیایی تاکنون ساخته شده است. از این میان تنها تعدا د معدودی شناخته شده و اطلاعات آنها در دسترس میباشد. سالانه ۵ میلیون نفر بر اثر مرگ و میر ناشی از حوادث و
بلایای طبیعی و بحران های شیمیایی در سراسر دنیا از بین می روند. که بحرانها و حوادث شیمیایی ناشی از عدم آگاهی از برگه اطلاعات ایمنی مواد (MSDS) در خصوص نحوه مصرف، حمل ونقل، انبارداری و … رخ میدهد.

برای آگاهی و شناسایی مواد شیمیایی، شامل نام مواد، خطرات، حمل و نقل، انبارداری، کمک های اولیه، وسایل حفاظت فردی و اطلاعات عمومی شامل، وزن خالص، وزن با ظرف، نام شرکت تولید کننده، آدرس و شماره تلفن، در جهت استفاده صحیح
و بی خطر، تأمین کنندگان مواد شیمیایی اطلاعات فوق را تهیه و در اختیار مصرف کنندگان قرار می دهند که این اطلاعات در برگه اطلاعات ایمنی مواد (MSDS) بطور کامل و خلاصه بصورت برچسب روی ظروفمواد شیمیایی ارائه می گردد.

کلیه ظروف مواد شیمیایی اعم از کوچک، متوسط و بزرگ باید دارای برچسب باشد تا به عموم افرادی که با آن سر و کار دارند آگاهی دهد که محتوی ظرف چیست؟ و چه خطراتی دارد؟

برچسب گذاری استفاده مطمئن و بیخطر از مواد شیمیایی می باشد و به عنوان اولین و ساده ترین راه شناخت مواد شیمیایی توصیه شده است. ارائه اطلاعات ایمنی و بهداشتی مواد شیمیایی از اهمیت ویژه ای برخورداراست، بطوریکه دسترسی سریع به این اطلاعات به نحو چشمگیری از وقوع و گسترش حوادث شیمیایی خواهد کاست.

برنامه مدیریت حوادث شیمیایی با هدف هشدار به جمعیت ساکن شهرها در خصوص خطرات کارخانه های صنعتی شیمیایی و همچنین کمک به آنها برای توسعه و تحول طرحهای حفظ آمادگی در شرایط اضطراری، در سطح ملی و محلی به مرحله  اجرا در می آید. ودر زمینه ­های اطلاع رسانی آموزشی و امدادرسانی در شرایط اضطراری به کشورها کمک می ­کند. از سوی دیگر حوادث شیمیایی زیادی در فرایند های  حمل و نقل و نگهداری مواد شیمیایی و استخراج مواد شیمیایی نظیر سیلیس و… اتفاق می افتد. از این رو تدوین و اجرای دستورالعملهای مربوط به چگونگی انبارداری و حمل و نقل این دسته از مواد به روشهای مختلف جاده ای، ریلی و هوایی ضروری می باشد. در بررسی انجام شده به منظور تهیه پایگاههای اطلاعاتی در خصوص حوادث ناشی از نشت و پراکنش مواد شیمیایی خطرناک در لهستان در سال ۲۰۰۵ مشخص گردید که تعداد ۲۴۵ حادثه مرتبط با انتشار مواد شیمیایی و ۲۳ مورد شبه حادثه ثبت شده وجود داشت که بیشترین حوادث شیمیایی رخ داده در پروسه­های حمل و نقل و یا انبارداری بوده است. همچنین از فاکتورهای علیتی در رخداد حوادث شیمیایی مذکور می­توان از خطای انسانی و تجهیزات ناایمن و معیوب نام برد. در ضمن مهمترین مواد شیمیایی مسئول در رخداد این حوادث جیوه، پروپن بوتان، آمونیاک، کلر،

در ایران بی توجهی به اصول توسعه پایدار در روند صنعتی شدن کشور باعث شده است که تولید، جابجایی (حمل و نقل)، انبارداری و کاربرد انواع ترکیبات شمیایی، امنیت شهروندان را نشانه بگیرد. در این میان شهرهای بزرگی نظیر تهران، تبریز، مشهد و… با توجه به میزان و تراکم جمعیت ساکن، گستردگی صنایع و عدم توجه به اصول اولیه علوم ماکرو و میکرو ایمنی در پیش بینی، طراحی، ساخت و عملیات واحدهای یاد شده و همچنین شهرهای صنعتی نظیر اراک، اصفهان و… بخاطر ترکیب پیچیده مناطق مسکونی با مراکز صنعتی از جایگاه خاصی برخوردار هستند.در چنین شرایطی شدت آسیب پذیری نیز با توجه به تراکم جمعیت ساکن در منطقه و ترکیب ساختمانها و کاربری آنها متفاوت خواهد بود. از سویی دیگر در کشور ما مدیریت شرایط اضطراری در بیشتر مواقع یادآور اقدامات پس از وقوع و بروز شرایط اضطراری است و به مباحث شناسایی، کنترل مخاطرات و ریسک­های منجر به ایجاد شرایط اضطراری و کاهش پیامدها و آمادگی در مقابل شرایط اضطراری توجه چندانی نمی­ گردد.

در حال حاضر در کشورهای صنعتی و در بیشتر منابع اطلاعاتی، داشتن رویکرد پیش فعال نسبت به شناسایی مخاطرات و ارزیابی آنها به جهت کاهش پیامدهای سوء حوادث شیمیایی توصیه می گردد. بروز حوادث شیمیایی علیرغم آنکه از نظر تعداد در ردههای سوم و چهارم آمار بروز حوادث می باشند اما خسارات مالی و جانی حادث شده از اینحوادث بعضا بسیار شدید و تکان دهنده است. انجام مطالعات ارزیابی ریسک به منظور شناسایی مخاطرات موجود در سیستم های راهبری و عملیاتی واحدهای شیمیایی یک امر بدیهی و مهم است که تا حد زیادی می تواند از وقوع این رخ داد ه جلوگیری نماید.با توجه به اینکه استقرار سیستم مدیریت حوادث شیمیایی و توسعه یک نظام جامع برای پیشگیری از وقوع حوادث شیمیایی در کارگاههای استان به عنوان یکی از برنامه های بهداشت حرفه ای، دارای اولویت می باشد، لذا لازم است نکات ذیل در قالب

الف-  پروتکل اقدامات قبل از وقوع حوادث شیمیایی در
محیط کار:

اقدامات
ذیل بایستی توسط کارشناسان بهداشت حرفه­ای (بازرس) آموزش دیده در مراکز جامع خدمات سلامت انجام پذیرفته و بعلاوه بر حسن اجرای تکالیف و وظایف مربوط به کارشناسان بهداشت حرفه­ای صنایع و یا کارفرمایان نظارت شود:

۱.   برنامه عملیاتی مدیریت حوادث شیمیایی استان از طریق مراجعه به وبسایت گروه بهداشت حرفه ای معاونت بهداشتی، لینک کمیته های حفاظت فنی، سربرگ مدیریت حوادث شیمیایی مجدداً مطالعه گردد.

۲.   کارگاههای مشمول و انبارهای مواد شیمیایی موجود شناسایی و در سامانه مدیریت حوادث شیمیای استان ثبت گردد.

۳.       آموزش و توجیه برنامه جهت مسئولین بهداشت حرفه­ای، کارفرمایان یا نمایندگان تام­الاختیار کارگاههای دارای تشکیلات بهداشت حرفه ای مشمول، با تأکید بر ضرورت کسب اطلاعات و آمادگی های لازم قبل از وقوع حادثه به شرح ذیل مورد انتظار است:

–    لیستی از شماره تلفن های ضروری حداقل شامل: کارشناس بهداشت حرفه­ ای مرکز جامع خدمات سلامت مربوطه، کارشناس مسئول بهداشت حرفه­ای مرکز بهداشت شهرستان ذیربط، سازمان آتش نشانی، مدیریت اورژانس، اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی شهرستان، مدیریت بحران شهرستان (فرمانداری) جهت اعلام سریع وضعیت اضطراری و هماهنگی های بین بخشی در اختیار مسئول بهداشت حرفه ای کارگاه، کارفرما و یا نماینده تام الاختیار وی قرار گیرد. 

–       میزان مواد شیمیایی موجود در کارگاه و انبارهای مواد شیمیایی (بر مبنای لیست TPQ) تعیین و از طریق کارفرما به مرکز بهداشت شهرستان ذیربط ارسال گردد.

–       برگه­ های SDS برای کلیه مواد شیمیایی موجود در کارگاه که دارای مقادیری بیش از حداقل کمیت با پتانسیل ایجاد حادثه می­باشند تهیه و در محل مناسبی که شاغلین و تیمهای امداد و نجات بتوانند براحتی به آن دسترسی داشته و از آن بهره برداری نمایند، نگهداری گردد.

–       در واحدهای دارای مواد شیمیایی با مقادیر بیش از حداقل کمیت با پتانسیل ایجاد حادثه، سیستم های تشخیص و اعلام هشدار، طراحی و ایجاد گردد.

–       با سازمان آتش­نشانی محل به منظور آمادگی جهت پاکسازی محیط در صورت ایجاد نشتی ناشی از مواد شیمیایی هماهنگی لازم معمول دارند.

–       برای پیشگیری از وقوع حوادث شیمیایی، تابلوها و علائم هشداردهنده تهیه و در جای مناسب نصب گردد.

–       جهت پیشگیری از مخاطرات ناشی از نشت و پراکنش مواد شیمیایی در مواقع بروز حوادث، وسایل حفاظت فردی مناسب و امکانات لازم برای شاغلین فراهم و ضمن آموزش نحوه استفاده، نظارت لازم بعمل آید.

–       بروشورهای آموزشی درخصوص روش های پیشگیری از مخاطرات حوادث شیمیایی برای شاغلین کارگاههای در معرض و ساکنین مناطق همجوار انبارها و کارگاهها تهیه و اطلاع رسانی لازم صورت گیرد.

۴.       آموزش و توجیه کارفرمایان کارگاههای فاقد تشکیلات بهداشت حرفه­ای مشمول برنامه حوادث شیمیایی از طریق بازرسان بهداشت حرفه­ای به منظور اعلام بموقع حادثه و رعایت موارد اعلام شده در بند ۳ مورد تاکید است.

۵.       چک لیست ارزیابی وضعیت بهداشتی کارگاه قبل از وقوع حوادث شیمیایی

در هر بار بازرسی از کارگاه های مشمول مطابق دستورالعمل های ذیربط توسط بازرسان بهداشت حرفه ای در دفتر الکترونیک بازدید تکمیل و بروزرسانی گردد.

            ب- پروتکل اقدامات پس از وقوع حوادث شیمیایی در محیط کار:   

۱.       مسئول بهداشت حرفه ای کارگاه، کارفرما یا نماینده تام الاختیار وی موظف است بلافاصله وقوع حادثه را از طریق تلفن
به کارشناس بهداشت حرفه­ای مرکز جامع خدمات سلامت مربوطه، کارشناس مسئول بهداشت حرفه­ای مرکز بهداشت شهرستان ذیربط، سازمان آتش نشانی، مدیریت اورژانس، اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی شهرستان، مدیریت بحران شهرستان (فرمانداری) اطلاع رسانی گردد.

نکته:
وقوع حوادث شیمیایی با صدمات و تلفات جانی بایستی بلافاصله به صورت تلفنی به شماره های ۳۱۶۸۲۰۸۶ و یا ۳۱۶۸۲۰۸۸ به کارشناس برنامه در معاونت امور بهداشتی دانشگاه اعلام گردد.

۲.       بازرس بهداشت حرفه­ ای مرکز بهداشت شهرستان موظف است بلافاصله در محل وقوع حادثه شیمیایی جهت بررسی اولیه و تکمیل «چک لیست ارزیابی وضعیت کارگاه بعد از وقوع حادثه شیمیایی» حاضر گردد.

۳.       همکاریها و هماهنگی های لازم به شرح ذیل جهت کاهش خسارات جانی و مالی ناشی از حادثه بعمل آید:

–       نظارت بر تخلیه سریع کارگران و ساکنین از منطقه خطر و انتقال آنان به محل امن

–       تعیین منطقه خطر و کنترل رفت وآمد و جلوگیری از روشن کردن آتش و شعله

–       سنجش میزان آلاینده ­های شیمیایی در صورت نیاز

–       تداوم پاکسازی و تخلیه مواد شیمیایی توسط سازمان آتش نشانی با همکاری واحد بهداشت حرفه ای با رعایت اصول ایمنی و بهداشت حرفه­ای و نکات اعلام شده در SDS مواد شیمیایی

–       استفاده از وسایل حفاظت فردی مانند لباس حفاظتی، ماسک تنفسی، دستکش ایمنی، کفش حفاظتی، عینک ایمنی و سایر لوازم حفاظتی حسب مورد در محل وقوع حادثه توسط تمامی اعضای تیم الزامی است.

–       تنظیم فرم گزارش تفصیلی وقوع حوادث شیمیایی با ثبت صدمات و تلفات جانی و یا زیست محیطی توسط بازرس بهداشت حرفه ­ای منطقه و ارسال گزارش به معاونت امور بهداشتی حداکثر ظرف مدت ۲۴ ساعت